امام رضا (ع)در 11 ذی القعده سال 148 هجری در مدینه منوره دیده به جهان گشودند

11 ذی القعده؛ ولادت امام رضا علیه السلام

علی بن موسی الرضا (ع)

ابوالحسن علی بن موسی الرضا (۱۴۸–۲۰۳ ه‍. ق)، ملقب به «رضا» امام هشتم شیعیان دوازده امامی است که وی را با عنوان امام رضا یاد می‌کنند. زادگاه علی بن موسی شهر مدینه بود و در توس به شهادت رسید. مقبرهٔ امام رضا (ع) در شهر مشهد قرار دارد و سالانه مورد بازدید میلیون‌ها مسلمان شیعه و سنی از ایران، پاکستان، بحرین، عراق و دیگر کشورها قرار می‌گیرد.

تولد امام رضا (ع) :
حضرت رضا (علیه السلام) در یازدهم ذی القعدﺓ الحرام سال 148 هجری در مدینه منوره دیده به جهان گشودند. از قول مادر ایشان نقل شده است که: "هنگامی‌ که به حضرتش حامله شدم به هیچ وجه ثقل حمل را در خود حس نمی‌کردم و وقتی به خواب می‌رفتم، صدای تسبیح و تمجید حق تعالی و ذکر "لااله‌الاالله" را از شکم خود می‌شنیدم، اما چون بیدار می‌شدم دیگر صدایی بگوش نمی‌رسید. هنگامی‌که وضع حمل انجام شد، نوزاد دو دستش را به زمین نهاد و سرش را به سوی آسمان بلند کرد و لبانش را تکان می‌داد؛ گویی چیزی می‌گفت."
 نظیر این واقعه، هنگام تولد دیگر ائمه و بعضی از پیامبران الهی نیز نقل شده است، از جمله حضرت عیسی که به اراده الهی در اوان تولد، در گهواره لب به سخن گشوده و با مردم سخن گفتند که شرح این ماجرا در قرآن کریم آمده است.

پدر و مادر امام رضا (ع):
پدر بزرگوار امام هشتم، امام موسی کاظم (علیه السلام) پیشوای هفتم شیعیان بودند که در سال 183 ﻫ.ق. به دست هارون عباسی به شهادت رسیدند و مادر گرامیشان "نجمه" نام داشت.

نام، لقب و کنیه امام رضا (ع):
نام مبارک ایشان علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان "رضا" به معنای "خشنودی" می‌باشد. امام محمد تقی (علیه السلام) امام نهم و فرزند ایشان سبب نامیده شدن آن حضرت به این لقب را اینگونه نقل می‌فرمایند: "خداوند او را رضا لقب نهاد زیرا خداوند در آسمان و رسول خدا و ائمه اطهار در زمین از او خشنود بوده‌اند و ایشان را برای امامت پسندیده‌اند و همینطور (به خاطر خلق و خوی نیکوی امام رضا) هم دوستان و نزدیکان و هم دشمنان از ایشان راضی و خشنود بود‌ند."

یکی از القاب مشهور حضرت "عالم آل محمد" است. این لقب نشانگر ظهور علم و دانش امام رضا (ع) می‌باشد. جلسات مناظره متعددی که امام با دانشمندان بزرگ عصر خویش، بویژه علمای ادیان مختلف انجام داد و در همه آنها با سربلندی تمام بیرون آمد دلیل کوچکی بر این سخن است، که قسمتی از این مناظرات در بخش "جنبه علمی امام" آمده است. این توانایی و برتری امام رضا (ع)، در تسلط بر علوم یکی از دلایل امامت ایشان می‌باشد و با تأمل در سخنان امام هشتم در این مناظرات، کاملاً این مطلب روشن می‌گردد که این علوم جز از یک منبع وابسته به الهام و وحی نمی‌تواند سرچشمه گرفته باشد.

نام مبارک امام هشتم، علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان "رضا" است

 مدت امامت و تعداد فرزندان علی بن موسی الرضا (ع)
مدت امامت امام رضا (ع) پس از پدرش ۲۰ سال (۱۸۳-۲۰۳ق) بود که همزمان بود با ادامه خلافت هارون الرشید، محمد امین (سه سال و ۲۵ روز)، ابراهیم بن مهدی معروف به ابن شکله (۱۴ روز)، باز محمد امین (یکسال و هفت ماه)، مأمون (۲۰ سال که ۵ سال آخر عمر امام (از ۱۹۸ تا ۲۰۳) مصادف با حکومت مأمون بود).

در تعداد و اسامی فرزندان امام رضا علیه السلام اختلاف است، گروهی آنها را پنج تن پسر و یک دختر نوشته اند، به نامهای محمد قانع ، حسن، جعفر، ابراهیم ، حسین، عایشه.

سبط بن جوزی در تذکرة الخواص، پسران حضرت ر اچهار تن، که با حذف حسین، به شرحی که ذکر شده نام برده است، اما شیخ مفید (ره) بر این است، که امام هشتم علیه السلام را فرزندی جز امام محمد جواد علیه السلام نبوده است و ابن شهر آشوب و طبرسی در اعلام الوری، نیز بر همین اعتقاد می باشند، و آنچه از نظر ما محقق است این است که امام رضا علیه السلام فرزندی جز امام محمد جواد علیه السلام نداشته اند و آنچه غیر از این گفته شده، به ثبوت نرسیده است و خداوند به حقیقت حال داناتر است.

اخلاق و رفتار امام رضا علیه السلام
امامان پاک ما در میان مردم و با مردم می زیستند و عملا به مردم درس زندگی و پاکی و فضیلت می آموختند، آنان الگو و سرمشق دیگران بودند و با آنکه مقام رفیع امامت آنان را از مردم ممتاز می ساخت و برگزیده ی خدا و حجت او در زمین بودند در عین حال در جامعه حریمی نمی گرفتند، و خود را از مردم جدا نمی کردند و به روش جباران انحصار و اختصاصی برای خود قائل نمی شدند و هرگز مردم را به بردگی و پستی نمی کشاندند و تحقیر نمی کردند.

«ابراهیم بن عباس» می گوید: «هیچگاه ندیدم که امام رضا علیه السلام در سخن بر کسی جفا ورزد و نیز ندیدم که سخن کسی را پیش از تمام شدن قطع کند، هرگز نیازمندی را که می توانست نیازش را بر آورده سازد رد نمی کرد، در حضور دیگری پایش را دراز نمی فرمود، هرگز ندیدم به کسی از خدمتکاران و غلامانشان بدگوئی کند، خنده ی او قهقهه نبود بلکه تبسم بود.

چون سفره ی غذا به میان می آمد همه ی افراد خانه حتی دربان و مهتر را نیز بر سفره ی خویش می نشاند و آنان همراه با امام غذا می خوردند. شبها کم می خوابید و بیشتر بیدار بود، و بسیاری از شبها تا صبح بیدار می ماند و به عبادت می گذراند، بسیار روزه می داشت و روزه ی سه روز در هر ماه را ترک نمی کرد، کار خیر و انفاق پنهان بسیار داشت و بیشتر در شبهای تاریک مخفیانه به فقرا کمک می کرد.

«محمد بن ابی عباد» می گوید: فرش آن حضرت در تابستان حصیر و در زمستان پلاسی بود لباس او - در خانه - درشت و خشن بود، اما هنگامیکه در مجالس عمومی شرکت می کرد (لباسهای خوب و متعارف می پوشید) و خود را می آراست.

تالیفات علی بن موسی رضا (ع)
از علی بن موسی رضا برخی تألیفات یاد شده که علمای شیعه از آنها به اجمال و تفصیل یاد کرده‌اند. اما مؤلفات وی، به تفضیل، عبارت‌اند از:
* آنچه به محمد بن سنان در پاسخ پرسش‌های وی درخصوص علل احکام شرعی نوشته‌است.
* عللی که فضل بن شاذان گوید آنها را از علی بن موسی رضا، یکی پس از دیگری، شنیده و جمع‌آوری کرده‌است و به علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری اجازه روایت آن‌ها را از وی از علی بن موسی رضا داده‌است.
 *سه رساله که برای مأمون عباسی درباره اسلام و دستورهای دینی نوشته‌است. این سه رساله را صدوق در عیون اخبار الرضا با اسناد متصل ذکر کرده‌است.
* الرسالة الذهبیة در طب.

 آیه امن یجیب جهت نجات یافتن از گرفتاری و بلا خوانده می شود

خیلی وقت‌هاشده است كه به هنگام دعا و مناجات به آیه أمّن یجیب توسل كرده‌ای تا حاجات خود را از خدا بخواهی. بارها و بارها با سوز و شور این آیه را خوانده و زمزمه كرده‌ای تا بر استجابت دعایت تأكید كرده باشی، اما چرا این آیه؟! آیا دلیل خاصی دارد كه این آیه را در دعا تكرار می كنیم؟
 
برای پاسخ به این سۆال باید گفت؛ دعا کردن با آیه أمن یجیب کاری ذوقی و استفاده‌ای لطیف و زیبا از این آیه نورانی است و دستور خاصی در این مورد به شکل معمول در بین ما در منابع اسلامی وارد نشده است.

ختم امن یجیب به این منظور انجام می‌گیرد که ما خود را مصداق موجودی مضطر و درمانده و خداوند را مجیب و فریاد‌رس و دستگیر می‌یابیم و این آیه را با توجه به مضمون و محتوای آن به قصد جلب عنایت و امداد خداوند و نجات یافتن از گرفتاری و بلا می‌خوانیم.

برای آشنایی بیشتر با مضمون و تفسیر آیه مورد بحث به توضیح ذیل توجه کنید:

أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلاً ما تَذَكَّرُونَ (62/نمل)

یا كیست آنكس كه دعاى مضطر را اجابت مى ‏كند و گرفتارى را برطرف مى سازد، و شما را خلفاى زمین قرار مى‏ دهد، آیا معبودى با خداست؟ كمتر متذكر مى‏ شوید!

آرى در آن هنگام كه تمام درهاى عالم اسباب به روى انسان بسته مى ‏شود كارد به استخوانش مى‏ رسد، و از هر نظر درمانده و مضطر مى ‏گردد، تنها كسى كه مى‏ تواند قفل مشكلات را بگشاید، و بن‏بستها را بر طرف سازد، و نور امید در دلها بپاشد، و درهاى رحمت به روى انسان درمانده بگشاید، تنها ذات پاك او است و نه غیر او. از آنجا كه این واقعیت به عنوان یك احساس فطرى در درون جان همه انسانها است، بت‌پرستان نیز به هنگامى كه در میان امواج خروشان دریا گرفتار مى ‏شوند تمام معبودهاى خود را فراموش كرده، دست به دامن لطف اللَّه مى ‏زنند همانگونه كه قرآن مى‏ گوید: فَإِذا رَكِبُوا فِی الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ: هنگامى كه سوار كشتى مى‏ شوند خدا را مى ‏خوانند در حالى كه پرستش را مخصوص او مى‏ دانند (65/عنكبوت)

سپس مى‏ افزاید: نه تنها مشكلات و ناراحتیها را بر طرف مى‏ سازد بلكه شما را خلفاى زمین قرار مى‏ دهد (وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ). آیا با اینهمه معبودى با خدا است؟ (أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ). ولى شما كمتر متذكر مى‏ شوید و از این دلائل روشن پند و اندرز نمى‏ گیرید (قَلِیلًا ما تَذَكَّرُونَ).

پیرامون مفهوم مضطر و مساله استجابت دعا و شرائط آن بحثهایى است كه در نكته‏ ها در پایان همین آیات خواهد آمد. منظور از خُلَفاءَ الْأَرْضِ ممكن است به معنى ساكنان زمین و صاحبان آن باشد، چرا كه خدا با آن همه نعمت و اسباب رفاه و آسایش و آرامش كه در زمین قرار داده انسان را حكمران این كره خاكى ساخته، و او را براى سلطه بر آن آماده كرده است. مخصوصا هنگامى كه انسان در اضطرار فرو مى ‏رود و به درگاه خدا رو مى‏ آورد و او به لطفش بلاها و موانع را بر طرف مى‏ سازد، پایه‏ هاى این خلافت مستحكمتر مى‏ شود (و از اینجا رابطه میان این دو بخش از آیه روشن مى‏ گردد). و نیز ممكن است اشاره به این باشد كه خدا ناموس حیات را چنین قرار داده كه دائما اقوامى مى ‏آیند و جانشین اقوام دیگر مى‏ شوند كه اگر این تناوب نبود، تكاملى صورت نمى‏ گرفت .

گرچه خداوند دعاى همه را - هر گاه شرائطش جمع باشد- اجابت مى‏ كند ولى در آیات فوق مخصوصا روى عنوان مضطر تكیه  شده است، به این دلیل كه یكى از شرائط اجابت دعا آن است كه انسان چشم از عالم اسباب بكلى برگیرد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشكلى را به دست او ببیند، و این درك و دید در حال اضطرار دست مى‏ دهد.

 یكى از شرائط اجابت دعا آن است كه انسان تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد

درست است كه عالم، عالم اسباب است، و مۆمن نهایت تلاش و كوشش خود را در این زمینه به كار مى‏ گیرد ولى هرگز در جهان اسباب گم نمى‏ شود، همه را از بركت ذات پاك او مى‏بیند دیده‏اى نافذ و سبب سوراخ كن دارد كه اسباب را از بیخ و بن بر مى‏ كند و در پشت حجاب اسباب ذات مسبب الاسباب را مى ‏بیند و همه چیز را از او مى ‏خواهد. آرى اگر انسان به این مرحله برسد مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است.

جالب اینكه در بعضى از روایات این آیه تفسیر به قیام حضرت مهدى- صلوات اللَّه و سلامه علیه- شده؛

در روایتى از امام باقر علیه السلام مى‏ خوانیم كه فرمود: و اللَّه لكأنی انظر الى القائم و قد اسند ظهره الى الحجر ثم ینشد اللَّه حقه ... قال هو و اللَّه المضطر فى كتاب اللَّه فى قوله: أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ: به خدا سوگند گویا من مهدى سلام الله علیه را مى ‏بینم كه پشت به حجر الاسود زده و خدا را به حق خود مى ‏خواند ... سپس فرمود: به خدا سوگند مضطر در كتاب اللَّه در آیه أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ ... او است .

در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام چنین آمده: نزلت فى القائم من آل محمد علیهم السلام هو و اللَّه المضطر اذا صلى فى المقام ركعتین و دعا الى اللَّه عز و جل فاجابه و یكشف السوء و یجعله خلیفة فى الارض: این آیه در مورد مهدى از آل محمد عجل الله فی فرجه نازل شده، به خدا سوگند مضطر او است، هنگامى كه در مقام ابراهیم دو ركعت نماز به جا مى‏ آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر مى‏دارد دعاى او را اجابت مى‏ كند، ناراحتى‏ها را بر طرف مى ‏سازد، و او را خلیفه روى زمین قرار مى ‏دهد.

بدون شك منظور از این تفسیر - همانگونه كه نظائر آن را فراوان دیده ‏ایم- منحصر ساختن مفهوم آیه به وجود مبارك امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیست، بلكه آیه مفهوم گسترده‏اى دارد كه یكى از مصداقهاى روشن آن وجود امام مهدی علیه السلام است كه در آن زمان كه همه جا را فساد گرفته باشد، درها بسته شده، كارد به استخوان رسیده، بشریت در بن‌بست سختى قرار گرفته، و حالت اضطرار در كل عالم نمایان است در آن هنگام در مقدس‏ترین نقطه روى زمین دست به دعا برمى ‏دارد و تقاضاى كشف سوء مى ‏كند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانى او قرار مى ‏دهد و به مصداق وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ او و یارانش را خلفاى روى زمین مى‏ كند .

سوره یس به قلب قرآن معروف است

 قلب قرآن به سورة يس اطلاق مي شود، زيرا پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي فرمايد: براي هر چيزي قلبي است و قلب قرآن سوره يس است.[1]

در توضيح علت اطلاق قلب قرآن بودن بر سوره يس،‌بايد گفت كه قلب براي هر موجود زنده نقش اساسي و بنيادي را ايفا مي كند به گونه اي كه بدون داشتن قلب، آن موجود زنده نمي تواند به حيات خود ادامه دهد، طبق روايت ياد شده، اگر قرآن كريم را به يك موجود تشبيه كنيم، سوره مبارك يس قلب آن خواهد بود، اين امر نشان مي دهد كه در اين سوره به مهم ترين و اساسي ترين مسايل اسلام كه شامل اصول اعتقادات اسلام مثل توحيد، نبوت، معاد و خالقيت مي شود، اشاره شده است به همين خاطر اين سوره قلب قرآن نام گرفته است.

محتوي سوره يس
1- رسالت رسالت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ :  سوره يس نخست سخن از رسالت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و قرآن مجيد و هدف از نزول آن و پيروان آن به ميان مي آورد؛[2]

2- رسالت انبياي الهي :  سپس در بخش ديگري رسالت سه نفر از پيامبران الهي و چگونگي دعوت آنها به توحيد و مبارزه آنان با شرك را مطرح مي كند؛[3]

3- توحيدو نشانه هاي دلالت کننده برآن : در بخش ديگري كه از آية 33 به بعد شروع مي شود به نكات جالب توحيدي و نشانه هاي عظمت خداوند مي پردازد؛[4]

4- معاد : در قسمت ديگر اين سوره موضوعات مربوط به معاد و دلائل گوناگون حشر و نشر، سؤال و جواب در قيامت، پايان جهان و بهشت و جهنم سخن مي گويد؛ كه به نكات تكان دهنده در اين باره اشاره مي كند؛[5]

5- موضوعات مختلف : در پايان سوره، صحنه هاي مختلفي از آفرينش، زندگي، مرگ، انذار و بشارت را مطرح مي كند و به انسان ها هشدارهاي جدي مي دهد.[6]

=======================
پي نوشت ها:
[1] . طبرسي، مجمع البيان ، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1379 هـ ، ج 5، ص 195.
[2] . رک : يس / 12 – 1 .و
[3]  . رک : يس / 27  - 13.
[4]  . رک : يس / 49 – 33 .
[5]  . رک : يس / 67 – 50 ؛ 82- 78 .
[6] . مكارم شيرازي ،  ناصر ، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه ، چاپ دهم، 1371، ج 18، ص 307.

سوره‎هاي قرآن به چه ترتيبي در كتاب قرآن چيده شده‎اند؟ و اگر ترتيبي ندارند چرا؟

بيان دو نظريه:
1. عده‎اي از محققين و بزرگان مانند سيد مرتضي علم‎الهدي و از جمله معاصرين آيت‎الله خوئي (ره) بر آن هستند كه قرآن كريم به همين ترتيب كه الآن موجود است، در زمان حيات پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ شكل گرفته و مرتب شده است و به دستور و عنايت خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ بوده است، البتّه اين عده براي ادعاي خود دليل مي‎آورند بر اين‎كه، چون عده‎اي قرآن را از زبان مبارك خود رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ شنيده‎اند و در محضر ايشان حاضر بوده‎اند، كه درصد تعداد اين عده نسبت به مسلمانان خيلي كم است. لذا بسيار بعيد به نظر مي‎رسد كه مسأله‎اي با اين اهميت و آن هم كتابي با اين ويژگي كه مي‎خواهد تا روز قيامت براي همه‎ي انسان‎ها، روشن‎كننده و تعليم‎دهنده راه سعادت و خوشبختي باشد، را پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ رها كرده باشد تا پس از ايشان توسط ديگران نظم و ترتيب داده شود.[1]

2. بيشتر محققين بر اين نظر هستند كه قرآن كريم بعد از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ جمع‎آوري و به اين صورت مرتب شده است و دليل مي‎آورند تا زماني كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ در حال حيات بوده‎اند هر لحظه احتمال نزول سوره‎ها و آيه‎ها، داده مي‎شد زيرا قطع شدن وحي از زمان رحلت حضرت بوده است پس تا قبل از آن وحي هنوز قطع نشده است؛ لذا هر لحظه احتمال دارد كه از جانب خداوند متعال آيه يا سوره‎هايي بر حضرت وحي شود، بنابراين طبيعي است پس از يأس و نااميد شدن از نزول قرآن، كه به پايان يافتن حيات پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ وابسته بود، سوره‎هاي قرآن قابل نظم و ترتيب خواهد بود.

اين گروه دوم مي‎گويند: نظريه اول قابل قبول نيست زيرا وجود حافظ يا جامع قرآن در دوران حيات پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ دليل نمي‎شود كه ميان سوره‎ها ترتيبي وجود داشته باشد، زيرا اگر كسي هر آنچه از قرآن كه تا آن روز نازل شده را حفظ و ضبط كرده باشد حافظ و جامع قرآن خواهد بود؛ ممكن است آنها حافظ بودند ولي به همان صورت نازل شده، نه به ترتيب موجود الآن.[2]

بر اين اساس بيشتر محققين و تاريخ‎نويسان برآنند كه جمع و ترتيب سوره‎ها پس از وفات پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ براي نخستين بار بر دست امير مؤمنان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ و سپس «زيد بن ثابت» و ديگر صحابه بزرگوار انجام گرفت. و در مجموع شايد بتوان گفت كه عمل جمع‎آوري قرآن، يك مسئله عقلي نيست تا قابل بحث و جدل باشد بلكه يك مسأله تاريخي است و با مراجعه به تاريخ ثابت مي‎شود كه جمع‎آوري قرآن پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ صورت گرفته است.[3]

البتّه قابل ذكر است كه اين مسأله مهم است ولي اهميّت آن به اندازة تكميل سوره‎ها و مستقل بودن هر سوره از سورة ديگر نيست كه موجب شد تا آيه‎هاي هر سوره با آيه‎هاي سوره‎هاي ديگر اشتباه نشود، اين مهم در عهد پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ صورت گرفت يعني تعيين حجم و مقدار سوره و تعداد و جايگاه آيات، توسط خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ و به اذن الهي مي‎باشد.

ترتيب سوره‎ها در قرآن   
ترتيب سوره‎ها نمي‎تواند به ترتيب نزول آنها باشد زيرا  
اولاً: سوره‎هاي مَدَني كه يقيناً پس از هجرت نازل شده‎اند در اول قرآن و سوره‎هاي مكي كه قبل از هجرت نازل شده‎اند در آخر قرآن قرار گرفته‎اند، درحالي كه اگر بخواهد به ترتيب نزول آنها باشد بايد سوره‎هاي مكّي در ابتداء و سوره‎هاي مدني در آخر قرار مي‎گيرند؛

ثانياً: در روايات آمده است كه اولين سوره نازل شده سوره «علق» و سپس «ن و القلم» «مزّمل» «مدثر» و... بوده است در حالي كه در قرآن‎هاي فعلي و موجود، اول سوره «حمد»‌ و سپس سورة «بقره» و... آمده است، پس معلوم مي‎شود كه ترتيب موجود در قرآن‎ها به ترتيب نزول سوره‎ها نيست.[4]  

 البتّه به دليل اين‎كه جمع‎آوري و ترتيب سوره‎ها برخلاف ترتيب نزول آنها، اشكال و ايرادي را به دنبال نداشته، لذا مردم هم اعتراضي نكردند و الاّ اگر اين ترتيب و جمع‎آوري آنها به اصل آن ضربه وارد مي‎كرد، قطعاً مسلمان‎ها و به خصوص اميرمومنان امام علي ـ عليه السّلام ـ اجازه چنين كاري را نمي‎داد، بنابراين، ترتيب سوره‎ها به اجتهاد و رأي صحابه بوده است وبه ترتيب نزول آنهاجمع آوري نشده است.

پس از رحلت رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ و پذيرفته نشدن مصحف امام علي ـ عليه السّلام ـ علاوه بر زيد بن ثابت، عده ديگري از بزرگان صحابه به جمع‎آوري قرآن پرداختند از جمله: عبدالله بن مسعود، اُبّي بن كعب، مقداد بن اسود، سالم مولي ابي حذيفه، معاذ بن جبل و ابوموسي اشعري، البتّه مي گويند: نخستين كسي كه سوره‎هاي قرآن را مرتب كرد، سالم مولي ابي حذيفه بود.[5] ولي به هر حال ويژگي قرآن جمع‎آوري شده، كه قرآن‎هاي موجود نيز از همان ترتيب سوره‎ها پيروي كرده است بدين بيان است:

1. اول سورة حمد كه به عنوان فاتحة الكتاب و اُمّ الكتاب معروف است.

2. «السَّبْع الطِّوال» يعني هفت سوره طولاني (بقره، آل‎عمران ، نّساء، مائدة، انعام، اعراف و انفال).

3. المئين، يعني: سوره‎هايي كه حدود صد آيه دارند (مانند براءة، نحل، هود، يوسف، كهف، إسراء، انبياء، طه،‌ مؤمنون، شعراء، صافات).

4. المثاني، يعني سوره‎هايي كه تعداد آنها به صد آيه نمي‎رسد ولي نسبت به سوره‎هاي ديگر قرآن (به خصوص سوره‎هايي طوال و المئين)، بسيار تلاوت مي‎شوند، كه تعداد آنها نزديك 20 سوره است.

5. اَلْحَواميم، سوره‎هايي كه با لفظ «حم» شروع مي‎شوند و تعداد آنها 7 سوره است.

6. الممتحنات، كه تعدا آنها قريب به 20 سوره است.

7. المفَصّلات، كه از سوره «الرحمن» شروع مي‎شود تا آخر قرآن، يعني سوره‎هايي كه آيه‎هاي آنها كوتاه است و خود سوره و تعداد آيات او كم است و «بسم الله الرحمن الرحيم» زود به زود تكرار مي‎شود.

از اين‎رو ترتيب در مصحف عثماني، همان ترتيبي است كه در مصحف كنوني وجود دارد و با ترتيبي كه در مصحف‎هاي صحابه در آن وقت به كار برده شده بود، تطبيق مي‎كرد.[6]

پس از آن‎كه معلوم گشت متن سوره‎هاي قرآن توقيفي و توسط رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ سامان يافته و مرتب شده است، اين‎كه سوره‎ها به سبك و شيوة كنوني را كار پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ دانسته و يا سليقه و اجتهاد صحابه بدانيم، ذره‎اي از اهميت و ارزش والاي قرآن كريم نمي‎كاهد، چرا كه احتمال دارد كساني هم كه ترتيب سوره‎ها را به اجتهاد و سليقه اصحاب مي‎دانند، آن ترتيب را برگرفته از اين كلام حضرت رسول ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ دانسته كه فرمودند: «به جاي تورات هفت سوره بزرگ قرآن، «سبع طوال» و به جاي انجيل «مثاني» (سوره‎هايي كه بسيار خوانده مي‎شود يعني از هود تا نحل) و به جاي زبور «مئين» (سوره‎هاي حدود صد آيه) را به من داده‎اند و سوره‎هاي مفصلات (سوره‎هاي كوتاه كه مكرر با بسم‎الله از هم جدا مي‎شود)،  را هم علاوه و اضافه بر کتاب هاي انبيا به من داده شده است و قرآن مهيمن است بر ساير كتب آسماني.[7]

=======================

پي نوشت ها:
[1] . خوئي، سيد ابوالقاسم، بيان در علوم و مسايل كلي قرآن، ترجمة محمدصادق، نجفي و هاشم‎زاده هريسي، واحد خوي دانشگاه آزاد، چاپ پنجم، 1375، ج1، ص396.
[2] . معرفت، محمد‎هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي التمهيد، چاپ اول، 1378، ص120.
[3] . معرفت، محمد‎هادي، تلخيص التمهيد، قم، مؤسسة النشر اسلامي، چاپ سوم، 1414 هـ ق، ج1، ص818.
[4] . طاهري، حبيب‎الله، درس‎هايي از علوم قرآني، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1377، ج1، ص295، (اقتباس).
[5] . معرفت، محمد‎هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي تمهيد، چاپ اول، 1378، ص125.
[6] . معرفت، محمدهادي، تلخيص التمهيد، قم، مؤسسه النشر الاسلامي، چاپ سوم، 1414 هـ ق، ج1، ص115 و 143 و 178.
[7] . سعيدي روشن، محمدباقر، علوم قرآن، قم، مؤسسه پژوهشي امام خميني، چاپ اول، 1377، ص154.

پرداخت زکات فطره در روز عید فطر بر مسلمانان واجب است

1 شوال؛ عید سعید فطر

- عید فطر

عید فطر روز اول ماه شوال و در پایان ماه رمضان است. عید فطر یكى از دو عید بزرگ در سنت اسلامى است كه درباره آن احادیث و روایات بیشمار وارد شده است. مسلمانان روزه دار كه ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از كارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى ‏طلبند، اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است.

در کشورهای اسلامی، عید فطر از جمله اعیاد بسیار مهم محسوب می‌شود و معمولاً با تعطیلی رسمی همراه است. در روز عید فطر، روزه حرام است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند. پرداخت زکات فطره در این روز بر مسلمانان واجب است. در ایران از سال ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان عید فطر دو روز (روز عید و فردایش) تعطیل است.

- تعیین روز عید فطر
از آن‌جایی که شرط اعلام ماه شوال با رویت هلال ماه به وقوع می‌پیوندد. همواره در کشورهای مسلمان، بر حسب موقعیت مکانی آن کشور، رویت هلال ماه اول ماه شوال و روز عید فطر متغیر است به صورتی که ممکن است به طور مثال در عربستان سعودی روز دوشنبه روز عید اعلام شود اما در ایران روز سه شنبه روز عید فطر اعلام شود.

- تعیین روز عید فطر در فقه شیعه

در فقه شیعه ماه نو و تعیین عید فطر از جهت مصداقی جنبه تقلیدی صرف ندارد. از طریق رویت توسط خود شخص یا دو نفر عادل یا بدلیل شیاع یا سی روزه شدن ماه رمضان ثابت می شود. بیشتر مراجع ،حکم حاکم شرع را نیز در این زمینه ملاک می دانند مگر اینکه فرد مطمئن باشد که حاکم شرع اشتباه کرده است. بیشتر مراجع اثبات ماه نو برای شهرهای هم افق نیز سرایت می دهند. بعضی مراجع رویت هلال را تنها از طریق چشم غیرمسلح ملاک می دانند نه با دوربین و تلسکوپ و بعضی دیگر خیر.

بعضی از مراجع تقلید و علمای شیعه معتقدند تعیین عید فطر بر عهده حاکم شرع است و پیروی از آن بر تمام شیعیان حتی مراجعی که نسبت به آن علم ندارند(رؤیت ماه جدید برای آنها ثابت نشده) لازم است. هر چند اگر فردی مطمئن شود که آن روز آخر ماه رمضان و یا دوم ماه شوال است شرعاً نمی‌توان او را از عمل به علم خود بازداشت.

در روز عید فطر، روزه حرام است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند

- چندی از احکام روز عید فطر
در روز عید فطر، روزه گرفتن حرام و باطل است و شخص همین که متوجه شد عید است، باید افطار کند و اگر بعد از مغرب بفهمد، اشکال ندارد. پس از پایان ماه مبارک رمضان یعنی در شب عید فطر، افرادی که دارای شرایط لازم باشند، باید زکات فطره بدهند و مقدار زکات هر نفر، سه کیلوگرم گندم یا جو یا خرما یا برنج و... است. وقت وجوب زکات فطره، شب عید فطر و زمان پرداخت آن، از شب عید تا ظهر روز عید است. اگر فرد فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.

- آداب عید فطر
1- احیاء شب عید
2- خواندن زیارت امام حسین علیه‏ السلام
3- غسل شب و روز عید
4- پرداخت زکات فطره
5- تکبیر خداوند
به پاس امداد الهى و یارى رساندن او در پیروزى بر دیو نفس و برخوردارى از نعمت هدایت و سرمایه معنویت، باید ولى نعمت را بزرگ داشت و او را تکبیر گفت.بعد از نماز مغرب و عشاى شب عید، پس از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز پس از نماز عید فطر مستحب است چنین تکبیر بگویند: «اللّه اکبر، اللّه اکبر، لا اله الا اللّه واللّه اکبر، اللّه اکبر وللّه الحمد، اللّه اکبر على ما هدانا.»

6- کراهت روزه تا سه روز پس از عید فطر
در برخى روایات توصیه شده است که تا سه روز پس از عید فطر، از روزه گرفتن خوددارى شود.امام صادق علیه‏السلام فرمودند: «لا صِیامَ بَعْدَ الاَْضْحى ثَلاثَةَ اَیّامٍ وَلا بَعْدَ الْفِطْرِ ثَلاثَةَ اَیّامٍ اِنَّها اَیّامُ اَکْلٍ وَ شُرْبٍ؛ (۶) تا سه روز پس از عید قربان و عید فطر، روزه داشتن روا نیست. این روزها، روزهاى خوردن و آشامیدن است.»